‘We stevenen af op een systeemcrisis en hebben geen idee wat het alternatief is’

De huidige tijd is een tombola van transities, vertelt hij: ‘Kijk naar ons voedsel, het klimaat of digitalisering. Wat AI gaat brengen, weten we nog niet. Wat wel nu al duidelijk is, is dat het van invloed is op het onderwijs. Het wordt veel belangrijker om de juiste vragen te stellen dan om de antwoorden te geven, want dat kan AI voor je doen.’ 
 
Er komt een systeemcrisis aan 
‘De afgelopen decennia hebben we onze arbeidsmarkt steeds verder geprofessionaliseerd. Prima, als je daar de mensen voor hebt. Maar die raken op. We zien al dat het knelt en stevenen af op een systeemcrisis. We moeten achterlaten wat we kennen zonder te weten waar we naartoe gaan en dat is spannend. In plaats van in dat onbekende te stappen, investeren we alle tijd, geld en moeite om dit systeem overeind te houden. We kunnen ons gewoon nog niet voorstellen hoe het anders kan. Maar net zoals een rups geen idee heeft dat hij een vlinder gaat worden, is deze transitie onvermijdelijk.’ 

Offervaardigheid 
Hij legt uit welke fases we doorlopen in dat proces: ‘Als we eenmaal weten wat er op ons afkomt (alarmisme), verlamt het ons in eerste instantie (apathie). Tot we voelen dat we iets moeten doen (agency) en ten slotte in beweging komen (actie). Daarin is onze offervaardigheid onmisbaar: in hoeverre ben je bereid om de waarden uit het verleden, waar je veel waarde aan hecht, te verlaten voor nieuwe, onbekende waarden in de toekomst?’ 
 
Huidige arbeidsmarkt 
Nooit eerder was de werkloosheid zo laag: ‘Zeker hier in de regio Utrecht werkt bijna iedereen. Maar de piek komt in zicht. Door vergrijzing en doordat we steeds meer informeel werk moeten doen, zoals mantelzorg. Ongeveer de helft van de beroepsbevolking heeft flexibel werk en de rest een vast contract. Maar vooral de jonge generatie gaat na een jaar of twee weer wat anders doen, want er zijn banen zat. Iemand langdurig moeten inwerken is dan zonde van je tijd en voor de medewerkers die blijven, kost opleiden te veel tijd want het werk moet gedaan.’  

 Van krappe naar strakke arbeidsmarkt 
‘We gaan heel snel van een krappe naar een strakke arbeidsmarkt. Al vanaf 2030 heeft dit grote gevolgen, want er zit straks niemand meer op de reservebank. 1 op de 3 chauffeurs gaat binnen 10 jaar met pensioen en dat is geen populaire beroepsgroep. Dat betekent geen bussen, geen pakketjes, geen bevoorrading.’ 
 
De kaasstolp 
‘Vooral in de zorg, overheid en onderwijs zijn hoge instapdrempels en opleidingseisen, waardoor hier een homogene groep mensen werkt. Vanonder die kaasstolp zijn ze niet voorbereid op de transitie die al gaande is. Met campagnes werven we leraren, wat ten koste gaat van zorgmedewerkers. De grenzen zijn bereikt van wat we kunnen binnen het huidige systeem. Werf niet meer leraren of zorgmedewerkers, maar investeer bijvoorbeeld in een EHBO-diploma als onderdeel van het basisonderwijs. Zo worden mensen zelfredzamer en hebben ze minder zorg nodig.’ 

LLO de redding 
Bart ziet dat LLO de redding kan zijn van de arbeidsmarkt: ‘Als die O tenminste voor ontwikkeling staat in plaats van onderwijs. We zien de komende jaren de dominantie verdwijnen van accreditaties, instituten en huiswerk, mede door AI. Als we nou eens het lineaire denken loslaten over opleiden voor beroepen, loopbanen of sectoren? Zo richten we leren niet meer in op vakgenoten trainen, maar op mensen ontwikkelen met leerzin, soft skills en aanpassingsvermogen.’ 
 
Conventies doorbreken 
Hij snapt dat toehoorders even moeten kauwen op zijn verhaal: ‘Op individueel niveau denken we dat het voor ons anders is. Maar geen offervaardigheid tonen en niet veranderen, betekent een systeemcrisis. Het doel van deze voorspellingen is niet dat ik wil dat ze uitkomen, maar dat we er iets mee doen. We moeten conventies doorbreken om verder te komen. Laat los waar je van bent en kijk eens waar je van kunt worden.’